به‌مناسبت هفته کتاب به سراغ سرکار خانم مرضیه نفری از اساتید باشگاه ادبی بانوی فرهنگ رفتیم. او که در کنار نقش همسری و مادری، به عنوان مدیر کتابخانه عمومی امام صادق علیه‌السلام و یک نویسنده نیز فعالیت می‌کند.

مشروح این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید:

چه مدت است که به‌عنوان کتابدار مشغول به کارید و هم‌اکنون چه سمتی دارید؟
بیست‌و‌دو سال است که در محیط کتابخانه مشغول به کار هستم. هم‌اکنون مدیر کتابخانه عمومی امام صادق علیه‌السلام قم هستم.

چطور شد که این شغل را انتخاب کردید؟
برخلاف خیلی‌ها که بر اثر یک حادثه یا اتفاق وارد یک شغل می‌شوند، برای من این‌طور نبود. در دوران دبیرستان در رشته ریاضی فیزیک تحصیل کردم. به نوشتن علاقه داشتم. در همان سال‌‌ها در عرصه داستان فعالیت می‌کردم. سالی که پیش‌دانشگاهی بودم به این فکر کردم که علیرغم علاقه‌ای که به رشته ریاضی فیزیک دارم، مشاغلی چون مهندسی در ذات من نمی‌گنجد. رشته کتابداری را با علاقه انتخاب کردم. محیط کتابخانه را دوست داشتم و فکر می‌کردم این رشته یک رشته میان‌رشته‌ای است. ما با خواندن رشته کتابداری با خیلی از رشته‌ها، به‌ویژه علوم انسانی آشنا می‌شویم‌. فوق دیپلم این رشته را داشتم که در کتابخانه عمومی آیت‌الله خامنه‌ای استان قم_بزرگترین کتابخانه عمومی استان قم_ مشغول به کار شدم.

با توجه به پیشرفت تکنولوژی و به‌ویژه فضای مجازی، استقبال از کتاب چطور است؟
شاید در ظاهر این‌طور باشد که با پیشرفت تکنولوژی، استقبال از کتاب کمتر شده؛ ولی این‌طور نیست. کتابخانه‌ها هنوز هم جایگاه خوبی برای علاقه‌مندان به کتاب و مطالعه دارند. اتفاقا پیشرفت تکنولوژی و دسترسی به فضای مجازی، فرآیند معرفی کتاب را خیلی آسان کرده و ما می‌توانیم از تازه‌های نشر مطلع شویم، کتاب خوب را معرفی کنیم و به دست مخاطب برسانیم. درست است که سکوهای مرتبط با کتاب، به خواننده برای خواندن کتاب کمک می‌کنند؛ اما کتابخانه‌ها هم فعالیت خودشان را فقط در عرصه کتاب‌های مکتوب متمرکز نکردند. در عرصه شناسایی کتاب، دسترسی به مقاله‌ها، پایگاه اطلاعاتی، مرجع مجازی و در سکوهای کتابخوانی، کتابخانه‌ها می‌توانند فعال باشند.

کدام گروه سنی بیشتر به کتابخانه مراجعه می‌کنند؟
در کتابخانه‌های عمومی این‌طور تعریف شده که افراد می‌توانند از سن ۲ سال تا ۹۸ سال عضو کتابخانه باشند. اما با توجه به رویکردی که نهاد کتابخانه‌ها دارد و رویکرد درستی است، نهاد کتابخانه‌ها متوجه شده که اگر بخواهیم فرآیند علاقه به کتاب را تعریف کنیم، باید بچه‌ها را از رده سنی کودک به این حوزه علاقه‌مند کنیم. به همین خاطر بخش کودک کتابخانه‌ها بسیار پررنگ است و گاهی مهم‌ترین مخاطب‌های ما کودکان هستند. حضور کودک در بخش کودک و گرفتن کتاب سبب می‌شود که خانواده‌ها هم در کتابخانه حضور پیدا کنند. پدر و مادر هم درگیر فرآیند کتاب‌خوان شدن می‌شوند و این اتفاق خوبی است که رقم‌ می‌خورد.

آماری دارید که بیانگر این نکته باشد که اکثر مراجعه‌کنندگان شما آقا هستند یا خانم؟
اکثر مراجعه‌کنندگان ما خانم هستند‌ معمولا بچه‌ها را هم با خودشان به کتابخانه می‌آورند و کتاب امانت می‌‌گیرند. شاید  علت حضور کمتر آقایان نسبت به خانم‌ها به کتابخانه‌ها بیشتر به‌خاطر مسائل و دغدغه‌های معیشتی و حجم بالای کارشان باشد.

آیا نوسانات صنعت نشر و به‌دنبال آن گرانی کتاب باعث شده تا تعداد مراجعه‌کنندگان به کتابخانه افزایش پیدا کند؟
قطعا نوسان‌های صنعت نشر و گرانی کتاب بسیار تأثيرگذار است. گرانی کتاب سبب می‌شود مردم به کتابخانه مراجعه و کتاب موردنظرشان را درخواست کنند و امیدوار باشند که کتابخانه با تهیه آن کتاب به سبد معیشتی آن‌ها کمکی کند.

نقش همسری، مادری، مدیر یک کتابخانه عمومی و نویسندگی. چطور این چهار مورد را مدیریت می‌کنید؟
مدیریت وظایف همسری و مادری در کنار مدیریت کتابخانه و نویسندگی، کار بسیار دشواری است. چون زمان کار در کتابخانه عمومی زیاد است. مثل کتابخانه مدرسه و دانشگاه نیست که زمان تعطیلی داشته باشد و یا کم باشد. کتابخانه‌های عمومی در دو شیفت از هفت صبح تا هشت شب و گاهی کتابخانه‌ها تا نُه شب فعال هستند و حضور در کتابخانه فعالیتی بسیار جدی و مستمر است. از آنجایی که بیشتر کتابدارهای ما خانم هستند، این کار برای خانم‌ها بسیار سخت است. برای بنده هم که مدیریت کتابخانه را برعهده دارم و باید پیگیر کارهای کتابخانه باشم سخت است.
درباره نقش همسری و مادری هم باید اعضای خانواده همراه باشند. کتابخانه‌های عمومی فضای بسیار سالمی دارند. بارها شده که فرزندم در کنار من بوده و فعالیت‌های فرهنگی مرتبط با کتابخانه را انجام دادم. در برنامه‌های فرهنگی، در جلسه‌های رونمایی و نقد کتاب و برنامه‌های مرتبط با نقاشی و … شرکت کرده. این فضا، فضای سالمی است و می‌توانیم کودکمان را حمایت کنیم تا اگر شرایط مهیا باشد، مثل سایر اعضای کتابخانه بتواند از خدمات کتابخانه‌های عمومی استفاده کند.
ورود به عرصه داستان‌نویسی، تدریس داستان‌نویسی  و فعالیت‌های مرتبط با کتاب و کتابخوانی باعث شده که تلاش کنم از ثانیه به ثانیه زمان به خوبی استفاده کنم تا بتوانم‌ به کار نویسندگی هم بپردازم.
حضور در بین مخاطبان واقعی کتاب‌ها کمک می‌کند تا بهتر بنویسیم و گاهی شخصیت برخی از کتاب‌هایم از بین مخاطبان کتابخانه ساخته می‌شوند. نویسندگی و کار در کتابخانه کارهای بسیار شیرینی هستند. گاهی بعد از ۲۲ سال کار تصمیم می‌گیرم که کار در کتابخانه را رها کنم و فقط کار نویسندگی را انجام دهم، اما دوباره نظرم تغییر می‌کند. گاهی هم تصمیم می‌گیرم نویسندگی را کنار بگذارم و فقط یک کارمند باشم، باز هم نمی‌توانم. با همه شیرین‌بودن این دو کار، مشارکت خانواده را می‌طلبد.

به‌عنوان یک کتاب‌خوان، مدیر کتابخانه و یک نویسنده، چه توصیه‌ای برای نوقلمان و اعضای فعال باشگاه ادبی بانوی فرهنگ دارید؟
بیشتر بخوانند. خواندن مهم‌ترین نکته‌ای است که به نویسنده شدن کمک می‌کند. به نویسندگانی که فعال هستند و گروه‌هایی که دوره‌های مقدماتی داستان‌نویسی را گذراندند توصیه می‌کنم، حالا که عناصر داستان را شناختند، روی کتاب‌هایی که از این به بعد می‌خوانند خوب تأمل کنند. خوب فکر کنند، درست بخوانند. سیر مطالعاتی درستی داشته‌ باشند، تا بتوانند نهایت بهره را از آن مطالعه ببرند و آن خواندن کمک کند تا بهتر بنویسند. مطالعه درست و هدفمند، به نوشتن و فرآیند نویسندگی کمک می‌کند.

تا کنون چند اثر از شما منتشر شده؟ کاری در حال نگارش هم دارید؟
تا کنون چهار پنج کار از بنده منتشر شده. یک مجموعه‌ داستان با عنوان “شاید عشق باشد، شاید عادت” با موضوع دغدغه‌های اجتماعی زنان دارم که توسط سوره مهر منتشر شده‌. رمان نوجوانی با نام “شب‌های بی‌ستاره” که برگزیده چندین جایزه ادبی همچون نامزد برگزیده جشنواره پروین اعتصامی، کتاب سال دفاع مقدس و کتاب سال رضوی شده و انتشارات شهرستان ادب آن را منتشر کرده. مورد استقبال نوجوانان قرار گرفته و ان‌شاءالله جلد دوم آن هم نوشته خواهد شد.
رمان بزرگسال “جا مانده از پسر” که از سوی انتشارات سوره مهر منتشر و برگزیده جشنواره شهید غنی‌پور، شهید اندرزگو و چند جشنواره دیگر شده است. رمان “برف، آب” که به زودی توسط انتشارات معارف منتشر خواهد شد. هم‌اکنون در حال نگارش یک رمان نوجوان هستم. نگارش چند روایت، داستان کوتاه، تدریس، ارزیابی کتاب و … از جمله کارهای دیگری است که مشغول به انجام آن هستم.

آینده بانوی فرهنگ را چطور ارزیابی می‌کنید؟
مسیر روشن است و من به مجموعه بانوی فرهنگ بسیار امیدوار هستم که بتواند نسل نویسنده‌ای را تربیت کند که بدرخشند. ما نویسنده کم نداریم، مهم نگاه نویسنده است. بانوی فرهنگ سعی می‌کند نگاه ملی و دینی داشته باشد، تلاش می‌کنم از سیاه‌نمایی دور باشد و بتواند به ایران، دغدغه‌های زنان و موضوعات ملی و میهنی بپردازد و این جای امیدواری دارد.

فراهم بودن بستر تحصیل آسان‌تر و بهتر برای خانم‌ها در سال‌های اخیر، وجود کلاس‌های متعدد داستان‌نویسی به‌صورت حضوری و مجازی و از طرفی شرایط نه چندان مطلوب اقتصادی باعث شده که در سال اخیر، شاهد آثار بیشتری از نویسندگان خانم باشیم و آقایان کمتر به این عرصه ورود پیدا کنند. فکر می‌کنید این روند ادامه خواهد داشت؟ از نظر کیفی جایگاه نویسندگان خانم را چطور ارزیابی می‌کنید؟
بله، در سال‌های اخیر می‌بینیم که خانم‌های زیادی در جلسات داستان‌نویسی شرکت می‌کنند. به‌نظرم اتفاق خوبی است، اما تحلیل جامعه‌شناسانه از این نکته ندارم که چرا حضور آقایان کم‌رنگ شده؟ با توجه به اینکه تعداد کتابخوان‌های خانم بسیار زیاد شده و خانم‌ها در جلسات مرتبط با کتاب، جلسات آموزشی، جلسات توسعه فردی، مباحث روانشناسی و تربيت کودک حضور پررنگی دارند، در عرصه نویسندگی هم بسیار ورود پیدا کردند. شاید یک دلیلش ماهیت کار نویسندگی باشد. کاری که می‌توان در خانه آن را انجام داد. کاری که هم می‌شود مراقبت از کودک، خدمت به همسر و کیان خانواده را برعهده داشت و هم کار نویسندگی را انجام داد. این ماهیت باعث شده خیلی از خانم‌ها این کار را انتخاب و افرادی که دغدغه‌مند هستند، دغدغه‌هایشان را روی کاغذ پیاده کنند.
از طرفی در ایران نمی‌توانیم به کار نویسندگی به‌عنوان یک شغل ثابت و درآمدزا نگاه کنیم. یعنی ممکن است درآمد ثابتی از نویسندگی نداشته باشید. به همین خاطر خانم‌ها وارد این عرصه می‌شوند تا در کنار یک درآمد هرچند موقت، جایگاه اجتماعی خاصی را هم کسب کنند.
تأمین هزینه‌های زندگی و خانواده توسط آقایان باعث شده که در سال‌های اخیر، آقایان کمتری پا به عرصه نویسندگی بگذارند و به‌عنوان یک شغل به آن نگاه نکنند.
از نظر کیفی احساس می‌کنم شرایط نویسندگان خانم نسبت به دهه هشتاد و نود بهتر شده است. تحصیلات تکمیلی و به اشتراک گذاشتن مطالعات باعث شده تا زنان در حوزه نویسندگی پیشرفت کنند. نویسندگی نیاز به پژوهش و ساختن جهان داستان دارد. و احساس می‌کنم کیفیت آثار نویسندگان خانم خوب است و در آینده خوش می‌درخشند. احساس می‌کنم به این نکته محکوم نمی‌شوند که زنان، زنانه می‌نویسند و آپارتمان‌نویسی انجام می‌دهند. نویسندگان زن امروز می‌توانند از روستا بنویسند، از جنگ و دغدغه‌های اجتماعی بنویسند؛ چون زنان در این عرصه‌ها هم بسیار فعال هستند. شاید ما قبلا زنی نداشتیم که در کارخانه فعال باشد، در هوافضا و صنایع دفاعی باشد ؛ اما چون امروزه زنان در این حوزه‌ها حضور دارند، فضا بسیار باز است و می‌توانیم عرصه‌های جدید را وارد فضای داستان کنیم و خوانندگان آثاری را از نویسندگان بخوانند که جهان‌شمول هستند و دغدغه‌های زیادی را در بر گرفتند‌ و می‌توانند به کشف‌های جدید برسند و جهان‌های بسیار زیبایی را خلق کنند.