بررسی عنصرهای تخیل فانتزی در ارباب حلقه‌ها

6 اردیبهشت 1404
ارسال شده توسط
حلقه فانتزی

به قلم سمیه لندی اصفهانی

تخیل عنصری است که یک اثر هنری را شکل می‌دهد. تا جایی که در یک اثر هنری هر چه تخیل بیشتر باشد، عمق و ارزش آن اثر هنری نیز بیشتر است. تخیل همانطور که ارزشمند است، به همان مقدار هم پیچیده است. نظریه‌پردازان در ادبیات و هنر هر کدام تعریفی برای این عنصر مهم ارائه داده‌اند. برای مثال، از دیدگاه «گاستون باشلار»، تخیل، توده‌ای جامد و بی‌جان از تصاویر، محصول ادراک حسی نیست. قوه‌ی دگرگون ساختن آنهاست. او تخیل را روح می‌نامد. تخیل کاشف نیروهای زنده‌ی طبیعت است. وسیله‌ی رهایی آدمی ‌از قید و بند قراردادهای اجتماعی و موجب غوطه‌ور ساختنش در اعماق چیزها. هر اثر ادبی سرشار از تخیل است. از آنجایی که فانتزی یکی از ژانرهای مهم ادبی است، از این قائده مستثنی نیست. جدای اینکه تخیل فانتزی از کجا می‌آید که این خود مبحثی طولانی است، در این یادداشت قصد دارم به عناصر تخیل فانتزی و بررسی آن در ارباب حلقه‌ها بپردازم. و باز هم از آنجایی که ارباب حلقه‌ها اثری است مملو از تخیل و اگر برای مثال‌ها و شاهدهای مثالش کتابها بنویسیم باز هم کم است، در این یادداشت تا جایی که مجال باقی است اشاره‌ای به مهمترین عناصر تخیل‌ در این اثر می‌پردازم.قبل از رفتن سراغ این اثر مهم، باید ببینیم که عناصر تخیل در فانتزی کدامند؟ محمدهادی محمدی در کتاب فانتزی در ادبیات کودکان، شش عنصر اصلی برای تخیل فانتزی مد نظر دارد که از این قرار است: تخیل کنشی، کنشگری، شی ء جادویی، مکان، زمان و زبانی. اگر درست به بررسی این تخیل‌ها بپردازیم، می‌بینیم که تالکین در این اثر ارزشمند از بیشتر این تخیل‌ها استفاده کرده است. تخیل کنشی که همان کنش و حرکت است و در جای جای این اثر دیده می‌شود. ابتدای داستان، با سفر آغاز می‌شود سفر به سوی ناشناخته‌ها. بیل‌بو که در داستان‌ هابیت صاحب حلقه می‌شود، حال حلقه را به فرودو بیگینز می‌دهد تا آن را به کوه هلاکت در سرزمین مردور ببرند و آن را نابود کنند. کنش و حرکت چه در زمان سفر به صورت واقعی و چه در زمانهایی که افراد با به دست کردن حلقه غیب می‌شوند به صورت غیر واقعی و فانتزی در این داستان موج می‌زند.«مسافت کوتاهی را توی جاده پیش رفتند. در شنل‌های تیره‌ی خود چنان نامرئی شده بودند که گویی هر کدام حلقه‌ای جادویی با خود داشتند.» (ص 158 یاران حلقه)تخیل کنشگری؛ این تخیل که همان تخیل تغییر صورت است را هم در این داستان شاهد آن هستیم. این تخیل را می‌توانیم در اِنت‌ها ببینیم. اِنت‌ها، درختهایی هستند که در ارباب حلقه‌ها به شکل غول و نگهبان درآمده‌اند و می‌توانند کارهای انسانها را بکنند. از آن جمله چوب‌ریش و چابک‌دار در شاهد مثال زیر است.«از تنگه‌ی گودی به طرف ایزنگارد راندند و دیدند که اِنت‌ها چطور مشغول فعالیت بودند. تمام حلقه‌ی سنگی را به کلی ویران کرده و از آنجا برده و میدان را به باغی پر از درختان میوه تبدیل کردند و چوب‌ریش همراه چابک‌دار از جاده به استقبالشان آمد.» (ارباب حلقه‌ها، جلد سوم؛ صفحه 331)تخیل زبانی: این تخیل که عبارت است از ساخت زبان یا آواهای زبانی توسط نویسنده، در داستان ارباب حلقه‌ها مشاهده می‌کنیم. از آن جمله، آواهای زبانی که برای اِنت‌ها در این داستان درست شده است. «طولی نکشید که بانگ هوم- هم، هوم- هم به گوششان رسید. و چوب‌ریش همراه چابک‌دار از جاده بالا آمدند.» (همان: 332)تخیل مکان: این تخیل، عبارت است از ساخت مکانی که در واقعیت وجود ندارد. ساخت مکان سرزمین میانه با تمام جزئیاتش که به سمت دنیای فراتری می‌رود، از مشخصات داستان ارباب حلقه‌ها است. این دنیای خلق شده نه فقط جایگاه انسان‌های اولیه؛ بلکه دیگر نژادها؛ مثل الف‌ها،‌ هابیت‌ها، اورک‌ها، دورف‌ها و دیگر موجودات خیالی است.همینطور سرزمین میانه‌ی ارباب حلقه‌ها پر است از قصه‌ها و اتفاقات زیاد و شامل قسمت‌های مختلفی می‌شود که همه این قسمت‌ها نیز زائیدۀ تخیل مکان تالکین است.شایر، روهان، رووانیون، گوندر، موردور، رون، آیرون هیلز، و مکان‌های زیادی که شامل کوهها، تپه‌ها، جنگل‌ها، آبشار، رودها و … ساخته‌ی تخیل تالکین است. «البته اگر می‌خواستم، فرودو با من می‌آمد. راستش یک بار خودش پیشنهاد کرد. درست قبل از مهمانی؛ اما هنوز دلش به این کار نمی‌رود. می‌خواهم قبل از اینکه بمیرم، سرزمین وحشی را ببینم. و کوه‌ها را. فرودو هنوز عاشق شایر است؛ عاشق بیشه‌ها، مزرعه‌ها، رودخانه‌های کوچک. باید اینجا راحت و آسوده باشد.»(یاران حلقه، جلد اول، صفحه 101)
تخیل شی‌ء جادویی: این تخیل که در آن جادو به وسیله‌ی یک شی ء جادویی صورت می‌گیرد، در ارباب حلقه‌ها بوسیله ی حلقه که نقش شی ء جادویی را دارد محقق می‌گردد. حلقه ، شی ء جادویی است که با وارد شدن در انگشت افراد، اتفاق‌های زیادی را رقم می‌زند که از آن جمله؛ غیب شدن فرد و صاحب نیروهای شیطانی می‌شوند . «حلقهی قدرت فرودو از خودش مواظبت می‌کند… فرودو این نه گلوم؛ بلکه خود حلقه بود که تصمیم می‌گرفت. حلقه او را ترک کرد.» (یاران حلقه، جلد اول، صفحه ی 120)در این جستار کوتاه، عنصرهای تخیل را در رمان سه‌گانه‌ی ارباب حلقه‌ها بررسی کردیم و به جز تخیل زمان، این رمان بقیه‌ی عنصرهای تخیل را دارا بود. 

 

برچسب ها:

1 دیدگاه

به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.

دیدگاهتان را بنویسید