بررسی عناصر فانتزی در دو اثر “کیک امانتی” و “چرا؟ چرا؟ چرا؟” نوشته خانم کلر ژوبرت
به قلم مونا سادات خضرائی
نگاهی به عناصر فانتزی در این دو اثر:
آیا کوکان از داستانهای فانتزی بیشتر خوش‌شان می‌آید یا واقعی؟ آیا برای کودک بین این دو تفاوتی وجود دارد؟
یکی از مهم ترین دلایل علاقمندی کودکان به داستانهای فانتزی دنیا های شگفت انگیز آنها است.
محمد هادی محمدی در کتاب « فانتزی در ادبیات کودک و نوجوان» می نویسد.
یکی از زیر گونه های فانتزی، داستانهای فانتاستیک _ واقعنما است.
بر جسته ترین مشخصه این گونه از داستان ها این است که کنش های داستان به طور کلی در جهان فروتری رخ می دهد. اما این جهان فروتری رونوشتی از جهان واقعی است.
به همین دلیل ممکن است، از جنبه ارجاع گزاره های این گونه از داستان، نکته ای که در تضاد با واقعیت باشد، وجود نداشته باشد.
به طور کلی فضای داستان فانتاستیک_ واقعنما در دنیای واقعی مصداق وجودی ندارد، اما از جنبه امکان وجودی هم هیچ تضادی با آن ندارد.
ویژگی دیگر این گونه آرمانی بودن است. جایگزینی جهان فروتری ممکن به جای جهان واقعی به خاطر دیدگاه آرمانی نویسنده است.
در این گونه داستان هم باید موقعیت فانتزی را رعایت کرد و هم رعایت واقعنمایی آن الزامی است. یعنی ما از مکان دقیقی که شخصیتهای داستانی در کنش های داستانی را انجام می دهند اطلاع دقیقی نداریم.
همچنین قطع پیوند با تاریخ است. اگر نشانه های تاریخی در داستان باشد. فرض فانتاستیک بودن آن از بین می رود. بنابر این نویسنده از پیشینه تاریخ واقعی سخنی به زبان نمی آورد و نشانه ای نمی دهد.
در این یادداشت دو اثر نویسنده ی عزیز خانم کلر ژوبرت را که در دنیای واقع نما رقم خورده است را مورد بررسی قرار می دهیم.
هر نویسنده ای برای پیش برد پیرنگ و ایجاد تعلیق در داستان نیازمند خلق دنیایی جذاب متفاوت در داستان است.
داستان کتاب چرا؟ چرا؟ چرا؟ از این قرار است که یک روز مریم از پدر بزرگ اش می پرسد:« امام حسین (علیه السلام) برای چی شهید شدند؟»
پدر بزرگ می گوید:«چون نمی خواستن زیر بار ظلم و زور گویی بروند.»
پدر بزرگ با یک قصه می خواهد، این مطلب را برای نوه هایش توضیح دهد.
قصه دربارهی درخت گیلاسی کهنسالی است که پرنده های زیادی در آن زندگی می کنند.
ولی پرندگان به خاطر زور گویی هاو دستور های رنگ به رنگ دارکوب حالشان خوب نیست.
دارکوب همه را از خودش ترسانده است و همه به دستورهایش چشم می گویند.
یک روز بلبلی جدید در درخت گیلاس برای خودش لانه می سازد و شروع به آواز خواندن می کند.
دارکوب عصبانی می گوید:«آهای ساکت! امروز هیچ کس، حق ندارد آواز بخواند.»
همه چشم می گویند، اما بلبل می گوید:«چرا؟»
دارکوب عصبانی می شود. اما بلبل دوباره آواز می خواند.
آرام آرام پرنده های دیگر هم شروع می کنند به آواز خواندن.
دارکوب جیغ می زند اما همه پرنده ها به سمت اش می روند و می گویند.« چرا؟ چرا؟ چرا؟ …»
دارکوب می ترسد و پر می کشد از روی درخت گیلاس می رود.
یاسین می پرسد:«یعنی اگر کسی زور بگوید نباید به اوچشم بگوییم.»
مریم می گوید:«نمی شد امام حسین (علیه السلام) بگوید «چرا» و شهید نشود.»
پدر بزرگ می گوید :«دنیا خیلی بزرگتر از درخت گیلاس است، ایشون می خواستند پیام شان همه جا پخش شود و هیچ کس آن را فراموش نکند.»
*این پیام که آدم ها باید در پناه خدا آزاد و سربلند زندگی کنند.*
در این داستان فانتزی نویسنده ازتکنیک داستان در داستان بهره برده است.
ابتدای داستان که مریم از پدر بزرگ دربارهی شهادت امام حسین (علیه السلام) می پرسد ما دنیای واقعی یا همان واقع گرا را در داستان مشاهده می کنیم.
بعد از اینکه پدر بزرگ می گوید بگذارید با یک داستان برایتان بگویم وماجرای درخت گیلاس و پرندگان را تعریف می کند ما وارد دنیای واقع نما می شویم.
این فانتزی در قلمرو سرزمین های جانوری واقعنما نوشته شده است.
ما از زمان و مکان داستان مطلع نیستیم ونشانه ای از تاریخ دقیقی در داستان به چشم نمی خورد.
در این جا بلبل نماد خیر و دارکوب نماد شر در داستان است.
در این داستان نیز هدف مقابله با زور گویی و بی عدالتی است.
همچنین گونه واقع گرا واقعنما جانوری است را در کنار هم داریم.
از انجایی که تخیل عنصر اصلی وجود هر اثر هنری است و عمق و ارزش هر اثر وابسته به میزان تخیل آن است.
تخیل مکان: این تخیل مکانی است که در واقعیت وجود ندارد که می توان درخت گیلاسی که پرندگان زیادی روی آن زندگی می کنند را نام برد.
تخیل زبانی که ساخت زبان یا آواهای زبانی توسط نویسنده است در این داستان چرا؟ چرا؟ چرا؟ است که هم نام داستان را به خود اختصاص داده است و هم نقطه عطف در داستان واقع نما است که قهرمان داستان که بلبل است آن را تکرار می کند.
کنش های کارکردی طبیعی داریم جایی که پدر بزرگ با نوه هایش مشغول حرف زدن است.
کنش کارکردی غیر طبیعی داریم زمانی که دارکوب سر پرندگان داد می زند و… گفتگوی حیوانات باهم دیگر در داستان.
کنش کارکردی آموزشی داریم جایی که پدر بزرگ مفاهیم اخلاقی و دینی مثل شهادت و زیر بار ظلم نرفتن را در قالب داستانی تمثیلی بیان می کند.
کنش کار کردی سرگرمی داریم چرا که نویسنده از تکنیک داستان در داستان بهره برده است که برای کودکان جذاب است.
همچنین تخیل فانتزی جانوری در اثر مشهود است.
اما در داستان کیک امانتی که دربارهی خرگوشی است که کیک اش را به امانت پیش سنجابی می گذارد.
و خیلی اتفاقی جغد از روی شاخه روی کیک خرگوش می افتد و کیک سوراخ می شود.
سنجاب از اینکه امانت خرگوش خراب شده است خیلی غصه می خورد.
پیش خانم خرسه می رود.
خانم خرسه شرط هایی را می گذارد و قبول می کند که یک کیک جدید برای خرگوش درست کند.
سنجاب نگران کیک جدید را به خرگوش می دهد و ماجرا را برایش تعریف می کند.
خرگوشک کیک اش را بو می کند و کلی ذوق می کند.
چون کیک خانم خرسه از کیک خودش خیلی خوش بو تر و خوشمزه تر است.
فردا همه خرگوش ها دم در خانه سنجاب جمع شده اند تا کیکشان پیش او به امانت بگذارند.
در داستان کیک امانتی با توجه به پیرنگ داستان و موضوع که درباب امانت داری است.
نویسنده فقط یک دنیای واقعنمای _جانوری را خلق کرده است.
گونه شناسی جهان داستان واقعنما جانوری است چرا که زمان و مکان داستان برای ما معلوم نیست.
کنش کاردی غیر طبیعی داریم،چرا که در این داستان فقط حیوانات هستند که باهم صحبت می کنند.
درون مایه اثر را می توانیم این گونه بیان کنیم که اگر امانت دار باشیم اعتماد و علاقه دیگران به ما دو چندان خواهد شد.
کنش کارکردی طنز جایی که جغد روی کیک خرگوش پرتاب می شود و انتهای داستان وقتی که جمعیت خرگوشها کیک به دست در در لانه ی سنجاب ایستاده اند می توان بیان کرد.
همچنین جایی که مورچه ها از کیک خود خرگوش می خورند و بلند می گویند:«پیف پیف چه کیک بد مزه ای.»
کارکرد سرگرمی در اثر مشهود است چون کودکان تخیل دنیای حیوانات و شنیدن از زندگی انها را دوست دارند.
دراین جستار کوتاه به بررسی گونه ی اقع نما دردنیای فانتاستیک در دو کتاب چرا؟ چرا؟ چرا؟ و کیک امانتی پرداختیم.
ودریافت کردیم که در هر داستانی با توجه به درون مایه و پیرنگ می توانیم گونه واقع نما و واقع گرا را به صورت تک و یا کنارهم تجربه کنیم.
همچنین به بعضی از عناصر فانتزی کتابها اشاره ای کردیم.
دیدگاهتان را بنویسید