یادداشت کوتاهی بر کتاب :  دروازه مردگان(جلد یک تا سه)

حمیدرضا شاه‌آبادی دانش آموخته‌ی تاریخ است. از مجموعه‌‌ی آثاری که تا به حال منتشر کرده است می‌توان علاقه او به تاریخ اجتماعی و فرهنگی سلسله‌ی قاجار را مشاهده کرد. سوژه‌ی کتاب‌های لالایی برای دختر مرده و کابوس‌های خنده‌دار مثل سه گانه‌ی دروازه‌ی مردگان به این دوره‌ی تاریخی تعلق دارد. در حقیقت او در شناخت و کشف فضای زیربنای مکانی-زمانی داستان ­هایش، هوشمندانه عمل می‌کند. اتمسفر وحشت در دورانی که قاجاریه بدون عامل بازدارنده، مرتکب ظلم به مردم می­شد و حکومت و دستگاه قضا در یک بدنه قرار داشت و خبری از تعارض منافع نبود، جریان دارد. موقعیت مناسبی که شخصیت‌های داستانی شاه‌آبادی را گرفتار چالش‌های سختی می‌کند و بستر وقایع جذاب و پر کششی را فراهم می‌آورد.

از منظری دیگر او دلبسته جزییات اجتماعی آن برهه‌ی تاریخی است. در داستان‌هایش نقبی به وقایع و اشخاص تأثیرگذار تاریخی می‌زند، نام آنها را می‌برد و بر اطلاعات تاریخی مخاطب می‌افزاید. همچنین تسلط به بافت شهری و امکاناتی که روزگاری جز پدیده‌های جدید زندگی ایرانیان به حساب می‌آمدند، مثل واگن اسبی، بالن و دوچرخه ، از مواردی است که با بیان غیر مستقیم در میان داستان، به خواننده آگاهی می‌دهد.

اولین جلد از سه گانه «دروازه مردگان» شروعی قدرتمند و جذاب دارد. آغازی که نمی‌گذارد کتاب را رها کرد.

«… دیوار بلند فقط یک دیوار نیست، نشانه‌ای است از چیزی که پشت آن یا حتی در دل آن پنهان شده است… چیزهایی که گاهی جذاب و شگفت‌انگیزند و گاهی هولناک و وحشت‌انگیز.»

زبان داستان بسیار روان، یکدست و خوش­خوان است. جز در کتاب اول، در نامه‌ی رضا قلی به مدیر دارالفنون که زبان داستان به زبان تاریخی نزدیک می‌شود در بقیه‌ی اثر، داستان زبانی یکسان دارد. «دروازه‌ی مردگان» از زبان دو راوی در دو زمان مختلف بیان می شود. تفکیک روایت­ ها در فصول جداگانه، تشخیص آن را برای خواننده آسان می‌کند. در جلد سوم خط روایی دیگری به داستان وارد می‌شود؛ غلامی سیاه پوست به نام کافور که در جریان اتفاقات دخالت دارد. پیرنگ داستان و روابط علی و معلولی وقایع به خوبی چیده شده است. خصوصا در جایی که معلوم می‌شود یکی از شخصیت‌های منفی از افراد دنیای مردگان است. برای به هم نریختن چرایی اتفاقات، نویسنده قوانینی در داستان وضع می‌کند که با بقیه‌ی حوادث تناقضی نداشته باشد. روابط بین افراد مثبت داستان، پر امید و محترمانه است و ارتباط نوجوان پسر با پدر و خواهرش صمیمی است و احساسات خود را در خانواده مطرح می کنند و برای رفت و آمد و یا تصمیمات مهم با پدر مشورت می‌کند.

از نکات منفی وارد بر داستان، فضای غمگین کار است که برای نوجوان با روحیه حساس ناراحت کننده است. مادر شخصیت اصلیِ داستان از دنیا رفته است و او در حسرت خداحافظی با مادر است. همچنین در میانه‌ی جلد دوم ریتم و جذابیت داستان افت پیدا می‌کند و داستان بیشتر در رفت و آمد نادر و رضاقلی و دیالوگ‌های طولانی آنها در دکان پدر نادر می‌گذرد. با اتفاق حمله به خندق دوباره ریتم مجددا بالا می‌آید.

تا جلد سوم خواننده رضا قلی را پسری اهل مراعات اصول اخلاقی ومهربان با دیگران، می‌شناسد. همان­طور که هرچه از دستش بر می‌آید برای عالیه انجام می‌دهد. ولی زمانی که او کیسه سکه‌ها را پیدا می‌کند به همراهش که در حال سقوط در دخمه است، توجهی نمی‌کند و او را به حال خود رها می‌کند که با شخصیت او تناقض دارد. همچنین با توجه به رابطه عاطفی خوب او با شکور توقع می‌رود مجددا برای برداشت کیسه‌ی پول به عمارت برنگردد.

یکی از نقدهایی که به کتاب «دروازه مردگان» وارد می‌شود، در مورد نقش اعتقادات اسلامی در باب مرگ و برزخ است. در پاسخ به این اشکال باید گفت ساحت داستان بر پایه­ ی تخیل است و قصد نویسنده پیاده کردن باورهای دینی نیست. فقط نویسنده باید توجه داشته باشد که اصول بدیهی اعتقادات اسلامی زیر سؤال نرود. اگر نویسنده تلاش می‌کرد در مورد مسئله مرگ و ارتباط مردگان با دنیا وارد مسایل جزیی مذهبی شود، شاید پیرنگ داستان اساسا شکل نمی‌گرفت و ناچار می‌شد وارد مسائل و موضوعات عرفانی سنگین برای مخاطب گردد تا بتواند منطق ارتباط مردگان و زندگان را پیاده کند و اثر از حالت رمان و سرگرمی خارج شده و حالت اعتقادی و آموزشی می‌گرفت. پیداست در این حالت هدف نویسنده برای نگارش داستان، محقق نمی‌گشت.

از سویی دیگر نویسنده اصول اعتقادی اسلام را زیر پا نگذاشته است. در اعتقادات ما کیفیت زندگی در عالم برزخ در گرو اعمال و رفتار دنیایی ماست و عالم پس از مرگ از دنیا منفک نیست. نوجوانانی که هر دو بی گناه و معصوم کشته شدند، مشخص است که اوضاع بهتری در آن عالم دارند؛ ولی شخصیت منفی و خانواده­اش مشخصا در شرایط بدی گرفتارند و اجازه‌ی خروج از دنیای مردگان را ندارند. توصیفات نویسنده در بخش چاه عمیق نشان می‌دهد که او نسبت به این موضوع بی­تفاوت نبوده است.

در مجموع کتاب «دروازه مردگان» کتابی پخته در ژانر فانتزی و وحشت است و به علاقه­ مندان بزرگسال و نوجوانی بالای پانزده سال که به این حوزه علاقه مندند ، توصیه می‌شود.

سه­ گانه «دروازه مردگان» در 721 صفحه در قطع رقعی توسط انتشارات افق به بازار نشر عرضه شده است.

به قلم راضیه بابایی